Ontdek de stad Pompeii en zijn nieuwe archeologische vondst: een monumentaal fresco in een uitzonderlijke staat van bewaring.
Dat de stad Pompeii een van de belangrijkste archeologische juwelen ter wereld is geworden, staat buiten kijf. De beroemde Romeinse stad begraven onder de lava en as van de Vesuvius heeft opnieuw een verrassende ontdekking van groot belang gedaan. Dit keer is het een monumentaal fresco met een dionysisch thema dat aan het licht is gekomen in de Villa dei Misteri of de Villa van de Mysteries. Deze ontdekking voegt iets toe aan de toch al enorme verzameling afbeeldingen van de onsterfelijke Romeinse stad.
Een nieuwe ontdekking in de Villa dei Misteri
Een ontdekking in Oecus 50
Tijdens werkzaamheden in Regio IX, Insula 10, groeven archeologen een indrukwekkende megalografie op van de zogenaamde tweede Pompejaanse stijl. Dit fresco uit Oecus 50 dateert uit de periode tussen 40 en 30 v.Chr. en bevat enigszins ondermaatse menselijke figuren en is in een uitzonderlijke staat van conservering. Het team van het Parco Archeologico di Pompeii, verantwoordelijk voor de ontdekking, staat onder leiding van directeur Gabriel Zuchtriegel, die het unieke karakter van het werk heeft benadrukt.
Een toevallige vondst tijdens de consolidatie van Insula 19, Regio IX
De opgraving werd uitgevoerd in het kader van het restauratie- en consolidatieproject van Insula 10 van Regio IX. Het doel van dit project was om dit gebied opnieuw te integreren in het stedelijk weefsel van Pompeii.
Tijdens de campagne vonden onderzoekers bewijs dat het gebied in de 18e eeuw was geplunderd door plunderaars op zoek naar marmer en kostbaarheden. Gelukkig lieten ze de megalografie volledig links liggen. Zo is een groot deel van het schilderij tot ons gekomen in een opmerkelijke staat van bewaring die een gedetailleerde analyse van zowel de iconografie als de picturale techniek mogelijk heeft gemaakt.
Een megalografie in Pompeii: wat is het?
De term ‘megalografie’ verwijst naar fresco’s met grootschalige figuren, wat ongebruikelijk is in de Romeinse schilderkunst. In Pompeii is het beroemdste voorbeeld het fries in de Villa dei Misteri.
De nieuw ontdekte megalografie laat een vergelijkbare structuur zien die nieuw licht zou kunnen werpen op de functie van deze versierde ruimtes. Er wordt gedacht dat deze huiselijke plaatsen verband houden met de Dionysische cultus en de inwijdingsceremonies van de Mysteries.
De kamer waarin het schilderij zich bevindt is gestructureerd als een ontvangstruimte waar mogelijk ook rituele banketten werden gehouden. Het is waarschijnlijk dat de eigenaars van het huis samen met hun gasten in deze ruimtes deelnamen aan ceremonies in verband met Dionysos.
De scènes afgebeeld in het fresco
Een voorstelling in 17 panelen
Het fresco is weergegeven in 17 panelen tussen de beschilderde zuilen van de kamer. De compositie wordt gedomineerd door een Dionysische thiasus, de entourage van de god met extatische Bacchanten en saters. De figuur van een vrouw in een groene tuniek valt op en kijkt de toeschouwer recht aan, wat geïnterpreteerd kan worden als een voorstelling van een ingewijde in de mysteriën van Dionysos.
Saters, Bacchanten en Silenus
Tot de meest opvallende figuren behoren saters die muziekinstrumenten bespelen, bacchanten die uitzinnig dansen en een bebaarde figuur, mogelijk een silenus, die de jonge ingewijde begeleidt. De gebaren en houdingen van de figuren geven een gevoel van beweging en extatische vervoering, wat overeenkomt met de theatrale voorstellingen van de volgelingen van Dionysos in de oudheid.
Een voorbeeld van de tweede Pompejaanse stijl
De gebruikte techniek volgt de principes van de tweede Pompejaanse stijl, met een geschilderde architecturale achtergrond die een zuilengalerij simuleert. Het schilderij maakt gebruik van intense kleuren, met een overwicht van de rode en okerkleurige tinten die kenmerkend zijn voor deze decoratieve fase.
Een interessant detail is de manier waarop de figuren op sokkels zijn afgebeeld. Dit zou kunnen verwijzen naar het idee van levende standbeelden, een mechanisme dat al voorkomt in de Griekse literatuur en in de dionysische iconografie van andere regio’s in de hellenistische wereld.
Wie was Dionysos?
Een transgressieve godheid
Dionysos, de god van de wijn, extase en theater, speelde een centrale rol in de Griekse en Romeinse religie en kunst. Zijn cultus omvatte inwijdingsrituelen en extatische ervaringen, vaak gerelateerd aan het overschrijden van sociale normen.
In de Romeinse religie werd Dionysos gesyncretiseerd met Bacchus en zijn cultus verspreidde zich sterk in de 1e eeuw v.Chr. en de 1e eeuw n.Chr. Hij werd geassocieerd met de belofte van een leven na de dood, wat de aanwezigheid van fresco’s met een Dionysisch thema in mystieke cultuscontexten verklaart. Aan de andere kant vertegenwoordigde de god de ontbinding van sociale hiërarchieën en de gemeenschap met het goddelijke door middel van wijn en dans.
De inspiratie in De Bacchanten van Euripides
De voorstelling van Dionysos en zijn gevolg in Pompeii doet denken aan de beschrijvingen in De Bacchanten, de beroemde tragedie van Euripides. In het stuk arriveert de god in Thebe om zijn cultus op te leggen en ongelovigen te straffen, wat een waanzin van dansen en gekte teweegbrengt onder de vrouwen van de stad.
Het Pompejaanse fresco weerspiegelt mogelijk deze dichotomie tussen orde en chaos door de transformatie van de ingewijden te tonen door het contact met de goddelijkheid. De parallel met de tragedie van Euripides suggereert dat deze pariëtale afbeeldingen niet alleen decoratief wilden zijn, maar ook een boodschap met symbolische inhoud wilden overbrengen. Het verhaal van Pentheus, de Thebaanse koning die gestraft werd omdat hij zich verzette tegen de dionysische cultus, kan gediend hebben als waarschuwing voor degenen die zich verzetten tegen de bevrijdende en transgressieve aard van Dionysos.
Een ontdekking van uitzonderlijk belang
Deze ontdekking is een van de belangrijkste in Pompeii van de afgelopen decennia. De nieuwe megalografie biedt een unieke kans om dieper in te gaan op de aanwezigheid en impact van de Dionysische mysteriën in de stad en om de relatie tussen kunst, religie en het dagelijks leven in de Romeinse wereld beter te begrijpen.
Het fresco versterkt ook de hypothese dat Pompeii een belangrijk centrum was voor de verspreiding van de cultus van Dionysos. De herhaling van fresco’s met dit thema suggereert dat de mystieke Dionysische culten een belangrijke rol speelden in de Pompeïaanse cultuur.
Terwijl de opgravingen en restauraties doorgaan, hopen archeologen meer aanwijzingen te vinden over de betekenis van deze ruimte en de relatie met de Villa van de Mysteriën. De mogelijkheid dat bijkomende architecturale, decoratieve of epigrafische elementen aan het licht komen, zou een nauwkeurigere reconstructie van de religieuze ervaring van de inwoners van Pompeii in de 1e eeuw voor Christus mogelijk kunnen maken.
